Ben jij overprikkeld tijdens de feestdagen?

It’s the most wonderful time of the year! Of toch niet? Hoe gezellig het eindejaar ook kan zijn, velen ervaren net dan dat het allemaal wat veel wordt. Hoe herken je overprikkeling? Waarom staat het authentieke gesprekken in de weg? En wat kan je doen om te bekomen van al die prikkels? Wij vroegen het aan Elke Geraerts, die ons met haar nieuwe boek ‘Focus is het nieuwe goud’ gericht wil leren ontprikkelen.

Wat betekent overprikkeling?

‘Wat je hoort, wat je ziet, wat je ruikt, wat je voelt en wat je proeft… Alle prikkels die je opdoet via je zintuigen zijn kleine stukjes informatie die je hersenen bereiken,’ zegt Elke Geraerts, doctor in de psychologie. ‘Je brein verwerkt die prikkels en kleeft er vervolgens een label op.’ Met de drukte in onze levens, is het aantal prikkels dat op ons afkomt enorm toegenomen. De technologie is een versnelling hoger geschakeld, wijzelf zijn dat ook. Volgens Amerikaans onderzoek ligt het spreektempo vandaag veel hoger dan enkele decennia geleden. Zelfs wandelen doen we sneller dan vroeger. ‘Onze wereld verandert razendsnel. In 1986 kreeg een individu dagelijks dezelfde informatie te verwerken als wat in 40 kranten stond. In 2007 ging het al om 174 kranten. Ik durf niet te becijferen hoeveel kranten we vandaag te verwerken krijgen. We leven in een wereld van continue connectiviteit. Ons brein krijgt voortdurend data binnen. Infobesitas is een van de grootste veroorzakers van overprikkeling. Het is alsof we van een brandkraan drinken. Heel veel mensen verzuipen. Bij overprikkeling slaagt je brein er niet meer in om al die prikkels te verwerken.’ Het probleem speelt zich trouwens niet alleen in je hoofd af. ‘Je brein werkt nauw samen met je zenuwstelsel, dat met heel je lichaam communiceert. Je hele lijf kan dus als het ware overprikkeld geraken.’

Wat zijn de symptomen van overprikkeling?

Overprikkeling betekent crisis in je hoofd. ‘Je brein is in overdrive, waardoor je aandacht voortdurend versnippert en je je focus verliest’, zegt Elke Geraerts. ‘Als je lange tijd toelaat dat je overprikkeld geraakt, kan dat tot slaapproblemen en zelfs depressie of burn-out leiden. Ernstige klachten, waarvoor je meestal externe hulp nodig hebt. Daarom mijn advies: wees die ellende voor en laat je niet te lang overprikkelen.’ Je lichaam geeft op verschillende manieren aan dat je overprikkeld bent. ‘Je kan de symptomen onderverdelen in lichamelijke, emotionele en gedragsmatige veranderingen. Bij lichamelijke signalen moet je denken aan hoofdpijn, een hoge hartslag, meer spierspanning, vermoeidheid, slaapproblemen, maag-darmklachten… Overprikkeling kan ook je ook prikkelbaar maken en je emotioneel uitgeput doen voelen. Misschien huil je sneller dan normaal. Ook gedragsverandering is een typisch alarmsignaal. Mensen beginnen sociale contacten te vermijden. Ze zeggen afspraken af of blijven thuis omdat ze tijd nodig hebben om bij te komen. Zelfs activiteiten die normaal gezien energie geven, voelen zwaar aan.’ Sommige mensen raken sneller overprikkeld dan anderen. ‘Hoogsensitieve personen of mensen met ADHD of autisme zijn doorgaans wat vatbaarder voor overprikkeling. Een en ander hangt ook af van je draagkracht op dat moment. Wie al een tijdje gebukt gaat onder stress en daar niets aan doet, zal sneller overprikkeld geraken. Ook je persoonlijke gevoeligheid speelt een rol. Zelf geraak ik snel overprikkeld bij veel lawaai, terwijl mijn partner daar helemaal geen moeite mee heeft. Je bewust zijn van welke prikkels op jou een grote impact hebben, kan al ontzettend helpen.’

Waarom kunnen de feestdagen extra overprikkelend zijn?

Hoe gezellig de feestperiode soms ook voorgesteld wordt, voor velen staat de mooiste tijd van het jaar gelijk aan flink wat extra stress. Geraerts: ‘Misschien heb je tot het allerlaatste moment keihard moeten doorwerken? Door die overload aan prikkels verlies je niet alleen je focus, je krijgt er ook meer stress door. Voeg boven op die laatste werkrush de enorme eisen die we onszelf opleggen – het perfecte feestmenu, de perfecte pakjes, de perfecte outfits – en je hebt de perfecte smeltkroes voor overprikkeling. Het gevolg? Je gaat met extra stress en minder zin de feestdagen in.’ De druk van buitenaf gooit nog wat extra olie op het vuur. ‘We houden als mens van autonomie en controle. Maar de feestdagen betekenen voor velen ook een resem verplichtingen. Denk aan de obligate familiebrunch op nieuwjaarsdag, terwijl je liever zou uitslapen na oudejaarsavond. We voelen ons vaak in een keurslijf gedwongen en verplicht om overal present te zijn. Dat doen we vanuit een vorm van beleefdheid, die niet altijd authentiek is. Dat vreet energie, waardoor je weer meer kans hebt om overprikkeld te geraken. En dan is er nog de gigantische hoeveelheid van verplichte events. Op twee weken tijd staan er veel meer sociale interacties gepland dan normaal. Tijdens al die feestjes laten we onze gezonde levensstijl wat meer los. We drinken meer, eten meer… , waardoor je slaapkwaliteit vermindert en je minder fris opstaat. Kortom, onze levensstijl tijdens de feestdagen creëert de perfecte fond voor overprikkeling.’

Hoe zorg ik tijdens een drukke periode voor kalmte?

Een tiramisu bereiden terwijl je nog die laatste cadeautjes inpakt en je jurk strijkt: we multitasken ons door de feestrush heen. Geen goed idee, vindt Elke Geraerts. ‘We voelen ons vaak efficiënt wanneer we verschillende ballen in de lucht houden, maar in werkelijkheid doelt multitasken je productiviteit met wel 40% dalen. Dat voortdurende switchen tussen taken kost je ook bakken energie. En energieverlies maakt je alweer extra vatbaar voor prikkels en stress. Je sympathische zenuwstelsel – het deel van je zenuwstelsel dat je klaarmaakt om te vechten of vluchten bij gevaar – schiet in opperste staat van paraatheid. Je brein neemt een hyperalerte modus aan, waardoor je nog amper kan ontspannen. Multitasken legt trouwens ook je creativiteit stil. Een ideetje voor die toffe tafeldecoratie gaat je dus niet te binnenschieten.’ Singletasken is alvast één gouden tip om het hoofd koel te houden tijdens de feestdrukte. ‘Maak daarnaast bewust tijd om te ontfocussen. Voorzie na een druk feest ruimte in je agenda voor activiteiten die weinig prikkels met zich meebrengen. Zo krijgt je brein de kans om te recupereren. Trek de natuur in, ga sporten of kruip in de zetel en laat je geest wat dwalen. Mind wandering is als een mini-vakantie voor je geest. Je humeur krijgt een boost, je creativiteit neemt toe en zelfs je werkprestaties verbeteren erdoor.’ Ook vervelen brengt een schat aan voordelen met zich mee. ‘Vervelen wordt het vervellen van het brein genoemd. We hebben verveling nodig om ons brein te laten herstellen. Vervelen activeert een hersennetwerk dat in de neurowetenschap ‘default mode’ genoemd wordt. Datzelfde standaardnetwerk is ook actief wanneer we routinetaken uitvoeren, zoals de was opvouwen. Je denkt misschien dat je hersenen een pauze nemen, maar interessant genoeg worden ze net ontzettend creatief. Op die momenten kunnen we doen wat ons als mens zo uniek maakt: originele ideeën verzinnen, oplossingen bedenken voor de uitdagingen op ons bord, nadenken over de toekomst, over de geschiedenis… De feestdagen zijn trouwens ook de ideale periode om aan zelfreflectie te doen. Wat geeft jou energie? Wat ontneemt je energie? Durf ook duidelijkere keuzes maken en grenzen te trekken. Je hoeft niet ‘ja’ te zeggen op elk feestje, elk hapje of drankje dat je aangeboden wordt. ‘Nee’ is het nieuwe ja. Het helpt jou om meer te leven volgens wat voor jou belangrijk is.’ In plaats van het zoveelste flauwe excuus op te dissen, gelooft Geraerts in de kracht van eerlijkheid. ‘Excuses komen voort uit een vorm van beleefdheid, maar we weten allemaal dat ze vaak generalistisch en meestal ook niet waar zijn. Ik vind het net heel ontwapenend om eerlijk te zijn. Geef gewoon aan dat het allemaal wat veel is en dat je keuzes wil maken. Probeer dit jaar eens te kiezen voor échte connectie, met jezelf én anderen, in plaats van naar het zoveelste verplichte diner te hossen of een berg lege cadeaus te kopen die niet eens passen bij de persoon aan wie je ze geeft.’

Waarom maakt overprikkeling me een minder goede gesprekspartner?

‘Een overprikkeld brein noem ik ook wel het popcornbrein’, zegt Geraerts. ‘Je aandacht is overal, maar tegelijkertijd ook nergens. Door die voortdurende breinchaos heb je nauwelijks energie om goede geheugensporen te vormen. Je onthoudt dus minder goed wat er allemaal gezegd wordt. Je gesprekspartner voelt dat je er niet helemaal bij bent. Voor sterke relaties en authentieke empathische gesprekken heb je aandacht nodig. Je moet in het hier en nu zijn. Een goede focus zorgt ervoor dat je de behoeften van anderen beter kan begrijpen en dat je zelf ook beter communiceert. Je bent in staat om je gevoelens en gedachten duidelijker te verwoorden, wat misverstanden vermindert en harmonie bevordert.’ Voor authentieke gesprekken laat je je smartphone maar beter ver weg in je handtas zitten. ‘Een gsm op tafel geeft je gesprekspartner het idee dat de hele wereld belangrijker is dan jullie conversatie. Van een nieuwsflash tot een vriendschapsverzoek of het zoveelste Whatsappje: iedereen en alles kan je op elk moment storen. Dat geeft je gesprekspartner een onveilig gevoel én het steelt ook jouw aandacht, zelfs als je niet met je smartphone bezig bent. Een smartphone is zo verslavend en geeft zoveel dopamineshots, dat we voortdurend onze impuls moeten onderdrukken om het ding niet op te pakken, wat onze mentale capaciteit enorm verkleint.’

Bron: Goed Gevoel, december 2024.